Het Rijk en de provincie Fryslân zijn het eens. In 2030 moet de communicatie met en door medewerkers, klanten en patiënten in verreweg de meeste bedrijven en organisaties in Fryslân vanzelfsprekend in zowel het Nederlands als in het Fries plaats kunnen vinden. Ook in het sociale leven moet het Fries een prominente rol krijgen. Daar is alle reden toe, want het Fries staat onder druk. Maar in wat voor onderdelen wordt het geld precies geïnvesteerd en hoe staat het er nu voor met de Friese taal in deze sectoren?

​

De afspraken die zijn gemaakt staan vastgesteld in het nieuwe Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2024-2028. Hierin staat waarin en hoeveel geld moet worden geïnvesteerd in de Friese taal en cultuur. De reden hiervoor? De Friese taal moet worden behouden en worden gekoesterd. Om die reden wordt er de komende vijf jaar maar liefst 18 miljoen euro geïnvesteerd in de Friese taal en cultuur.

​

Economisch leven

Voor het economisch leven betekent dit dat het Fries zichtbaarder moet worden bij bedrijven. Tijdens deze BFTK kunnen bedrijven via een subsidieregeling ondersteuning ontvangen om het Fries in hun werkzaamheden meer zichtbaar te maken. Uit onderzoek blijkt namelijk dat een aantal sectoren binnen Fryslân extra gebaat zijn bij meer integratie van de Friese taal in hun werkzaamheden. Denk hierbij aan winkels die streekproducten verkopen die passen bij het imago van Fryslân, of aan recreatie en toerisme. Maar denk ook aan dienstverlening in de persoonlijke of financiële sector waarbij er een vertrouwensrelatie is met Friese klanten.

​

Frysk yn ‘e soarch

Misschien wel het belangrijkste onderdeel van het economisch leven in het BFTK is de zorgsector. Onderzoek in het binnen- en buitenland heeft namelijk aangetoond dat taal bepalend is voor het welbevinden van zorgbehoevenden. Met het project 'Frysk yn 'e soarch', dat is opgezet door de Afûk, zal de zichtbaarheid en vanzelfsprekendheid van het gebruik van de Friese taal in de zorg verder worden vergroot door onder andere in te zetten op ziekenhuizen, verpleeghuizen, huisartsen, dagbesteding en revalidatie. Jaarlijks stelt het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) €60.000 beschikbaar aan de Afûk om materialen te ontwikkelen en activiteiten te organiseren en te ontwikkelen voor ‘Frysk yn ‘e soarch’.

​

Uit onderzoek blijkt dat het gebruik van de moedertaal belangrijk is voor je welzijn. Je voelt je eerder op je gemak, praat gemakkelijker, je kunt je beter uiten en je voelt je veiliger. Een goede relatie met de zorgvrager hangt nauw samen met de kwaliteit van de zorg die geboden wordt. Het taalgebruik bepaalt voor een groot deel de afstand tussen de verzorgende en de zorgvrager. Het gebruik van de moedertaal kan die afstand verkleinen. Het is vergelijkbaar met het bedrijfsleven waar het Fries kan zorgen voor een kleinere afstand tussen het bedrijf en de klant.

​

Project vastgelopen

Het project loopt al langer. Nog voor 2020 is het project opgezet, maar corona gooide roet in het eten. Doordat de zorgvraag ontzettend hard steeg, verdween dit project naar de achtergrond, omdat het nu eenmaal geen hoge prioriteit heeft. Sinds februari 2024 is het project weer volledig opgepakt. ,,As earste binne we dwaande mei de fiif Fryske sikehûzen en it UMC yn Grins. Dêrnei folgje oare soarchynstellingen”, vertelt Tineke Witteveen. Witteveen is projectcoördinator van ‘Frysk yn ‘e soarch’ en heeft een verleden als zorgverlener in het ziekenhuis van Sneek waar ze ruim acht jaar werkzaam is geweest.

​

Dat de ziekenhuizen als eerste aan de beurt zijn, is volgens haar puur toeval. ,,Wy wiene al foar in part dwaande mei de sikehuzen en hiene hjir meardere kontakten. It is net bewust keazen, mar wy binne wol bewust dwaande om it planmjittich oan te pakken.” Daarbij gaat kwaliteit boven kwantiteit, zegt Witteveen. ,,Ik ha leaver dat ik fiif dingen goed doch, as dat tsien dingen foar de helte rinne. Alles komt úteinlik oan bod, mar je moatte ergens begjinne.”

​

Bewustwording

Naast het feit dat het project is opgezet om het Fries een prominentere rol te geven binnen de zorg, is een stukje bewustwording van het gebruik van de Friese taal eveneens belangrijk. Die bewustwording is iets waar volgens Witteveen nog aan moet worden gewerkt. ,,In stikje bewustwurding fan de slimmigens fan de taal is tink ik noch ûnderbeljochte. Ast de taal mear sjochst, giest it ek mear brûken.”

​

Bij de Geestelijke Gezondsheidszorg (GGZ) kan het gebruik van meerdere talen, waaronder het Fries essentieel zijn bij de behandeling van patiënten. Zelf noemt ze het volgende voorbeeld waarbij een psycholoog de Friese taal als middel inzette.

​

Tineke Witteveen over het inzetten van de Friese taal bij de psycholoog.

​​

​

​

Friese informatie

Op den duur moet er dus worden gewerkt aan de Friese taalvaardigheden bij zorgmedewerkers. Dit gebeurt nu nog te weinig. In de mbo- en hbo-zorgopleidingen van Fryslân krijgt het Fries een prominentere rol, zodat toekomstige zorgmedewerkers de Friese taal beter beheersen. De Afûk helpt bij het cursusaanbod rondom meertaligheid en de Friese taal in de beroepspraktijk van zorgmedewerkers.

​

Voor de kwaliteit van de zorg is het van belang dat dat de informatie die naar patiënten wordt gecommuniceerd ook in het Fries beschikbaar is. Hier is al een flinke slag ingeslagen door ruim honderd medische animatievideo’s te voorzien van een Friese voice-over, waardoor Friestalige patiënten bij de animatie in hun moedertaal een medische aandoening of ingrepen krijgen uitgelegd. Dit kan handig zijn voor bijvoorbeeld patiënten die beginnen te dementeren.

​

Tineke Witteveen over het gebruik van de Friese taal bij dementerenden.

​

​

​

Friese promotiefilmpjes

Het zichtbaarder maken van de Friese taal in het bedrijfsleven kan de klanttevredenheid vergroten, het zorgt voor een goede klantenbinder en het versterkt de identiteit als Fries bedrijf. Een manier om het Fries zichtbaarder te maken, is door Friestalige promotiefilmpjes te maken. Hier is een begin mee gemaakt, maar door geld te investeren in het bedrijfsleven, kunnen meer bedrijven hier gebruik van maken.

​

​

​​

​

​

​

​

​

​

​

​

​​

 

Bekijk dit Friestalig promotiefilmpje over het belang van Fries in het bedrijfsleven.

​​

Plannen haalbaar?

De plannen die voor de zorg zijn gerealiseerd, moeten op lange termijn haalbaar zijn. ,,Mar op koartere termyn is it mar de fraach”, denkt Witteveen. ,,It leverjen fan soarch hat fansels de heechste prioriteit en de Fryske taal miskien prioriteit nûmer tsien. Dat is logysk en begripe we ek. Je kinne ek better der net trochhinne dramme, want dan krije je just wjerstân.”

​

Toch is Witteveen tevreden over hoe het project tot dusver loopt. Er zijn geen exacte cijfers of onderzoeken, maar dat is volgens haar ook niet van belang. ,,Wy hingje ús net fêst oan oantallen en doelen”, zegt ze. ,,We hearre wol positive lûden en dêr dogge we it úteinlik foar. Oars is it eins ek skande fan je tiid en hoege je dit net te dwaan.”

​

Verbinding met mbo

Onder het economisch leven valt ook de verbinding met het mbo. Via de opgerichte werkgroep ‘Wy binne mbû’ worden mbo-studenten via projecten en stages verbonden aan organisaties in Fryslân. Op die manier kunnen doelstellingen rondom het Fries worden ontwikkeld en worden uitgevoerd. Belangrijk hierbij is dat de economische waarde – projecten en stages die onder de economische sector vallen en niet onder het onderwijs - van het Fries wordt meegenomen.

​

Sociaal leven

Ondanks dat het Fries al jarenlang stevig is verankerd in het sociale leven, staat het ook hier onder druk. Overal waar je komt, zie je het Fries. Binnen gezinnen, wijken, vrienden, op straat, maar ook in het verenigingsleven. Het aantal Friessprekende inwoners neemt mondjesmaat af en daarom is het belangrijk om het bewustzijn over taalgebruik bij inwoners te vergroten en toegankelijker te maken. Volgens het Fryske Taalatlas heeft een ruime meerderheid van de inwoners van Friesland Fries als (mede-)moedertaal (57,3 procent). 93,1 procent van de inwoners van Friesland verstaat het Fries goed tot uitstekend, en 6,9 procent verstaat het Fries nauwelijks tot niet.

​

Een oorzaak van de afname van Fries-sprekenden, is de komst van niet-Friezen naar Friesland toe. Het kan voor hen aantrekkelijk zijn, omdat elders in het land de huizenprijzen aanzienlijk hoger liggen dan in Friesland. Sander Hoekstra is voorzitter van JongFryske Mienskip en ziet de komst van niet-Friezen niet direct als een bedreiging, maar zegt wel dat we hiervoor moeten waken, willen we het Fries niet verloren laten gaan. ,,Guon westerlingen dy't nei Fryslân komme, komme mei in bepaalde attitude”, vertelt Hoekstra. ,,Se keapje hjir in wenning en bringe harren bern nei skoalle. En dan fine se it bespotlik dat harren bern Frysk leare moat. Se fine dat se by it ’Koninkrijk der Nederlanden’ hearre en dus allinne mar Nederlânsk prate moatte.”

​

Verschil maken

Ook voor jongeren zorgt de komst van niet-Friezen voor een afname van het gebruik van de Friese taal, denkt Hoekstra. ,,Asto mei dyn freoneploech sitst en ien is Nederlânsk, giet faak de hiele groep oer yn it Nederlânsk, wylst jimme allegear Frysk binne.”

​

Volgens Hoekstra zijn Friezen van zichzelf terughoudend, waardoor ze misschien niet zo snel actie zullen ondernemen. Toch vindt hij dat Friezen best wat vaker met de vuist op tafel mogen slaan en ook wel wat trotser mogen zijn op de Friese taal en identiteit. Zelf laat hij dat op verschillende manieren merken. ,,As ik yn it bûtenlân bin en minsken freegje wêr't ik wei kom, dan sis ik altyd Fryslân en noait Nederlân.” Doordat het sociale leven in het BFTK is opgenomen, zal er meer aandacht komen voor het Fries en zal het op verschillende manieren zichtbaarder worden. ,,Dat sil er ek ta liede dat it Frysk serieuzer nommen wurdt. Je kinne echt it ferskil meitsje, mar je moatte der wol yn leauwe. En dat dogge wy.”

​

Strijd voor het Fries​

Het zichtbaarder maken van het Fries wordt door veel Friezen ervaren als een strijd. Het Fries wordt nog niet gelijk behandeld als het Nederlands, en dat moet anders. ,,It Frysk is in minderheidstaal en dêr heart in striid by”, zegt docent Fries en onderzoeker Babs Gezelle Meerburg. ,,Dizze situaasje freget om in striid omdat it in kwestje fan ûngelikensens is.” Hiermee doelt ze op het feit dat nog steeds het Nederlands een grotere rol in Friesland speelt dan het Fries. Op straat en in bedrijven kan het Fries op een simpele manier zichtbaarder worden gemaakt. Door bijvoorbeeld straatnamen of wegwijsborden te vertalen in het Fries, moet men eerder geneigd zijn om Fries te spreken.

​

Als docent op NHL Stenden Hogeschool wil ze die strijd voeren door een goede en positieve uitstraling te hebben als opleiding, want ,,it helpt ek net om allinnich mar ûntefreden te wêzen”. Deze uitstraling moet volgens haar niet alleen maar vanuit de opleiding komen, maar ook de school moet haar best doen om het Fries zichtbaarder te maken. ,,Ast hjir no oer de gong rinst, sjoch net of amper wat Frysk.” Om die reden biedt de Hogeschool vanaf volgend jaar aan alle medewerkers en studenten een gratis cursus Fries schrijven en Fries spreken aan. Meerburg: ,,It is leechdrompelich en op dy wize besykje wy dochs it Frysk sichtberder te meitsjen ûnder de jongerein.”

​

​

​